Καρπενήσι.
Εξεγέρσεις κατά την οθωμανική κυριαρχία 1571 - 1774.
Οι εξεγέρσεις κατά την οθωμανική κυριαρχία - αν και πνιγμένες στο αίμα - ήταν συνεχείς και αδιάκοπες. Το Καρπενήσι ανάμεσα σε πανύψηλα βουνά πρωτοστατούσε σε κάθε εξέγερση που εκδηλώνονταν στη σκλαβωμένη χώρα. Μέσ' από τούτα τα κακοτράχαλα βουνά, η στάχτη της ελευθερίας σπινθήριζε και γίνονταν φωτιά. Γίνονταν κεραυνός που βρόνταγε κι έσχιζε τα ουράνια και σαν άλλος Προμηθέας έκαιγε τις καρδιές των φιλότιμων, γίνονταν χείμαρρος κατακλύζοντας και φουσκώνοντας τα στήθη με πάθος για Ελλάδα, όπου στο διάβα του παρέσερνε ραγιάδες και σκλάβους του κάμπου και της θάλασσας και τους μεταμόρφωνε σε ομηρικούς πολεμιστές.
Οι χώρες της δύσης, έμειναν παγερά αδιάφορες το 1453, στην άλωση της Πόλης από τον οθωμανικό επεκτατισμό και μόνο όταν διακυβεύτηκαν τα συμφέροντά τους στη Μεσόγειο, τότε έκρουσαν το κώδωνα του κινδύνου. Όλες οι εξεγέρσεις που έλαβαν χώρα στον ελλαδικό χώρο, υποκινούνταν από τη δύση για ένα και μόνο λόγο, που δεν ήταν άλλος από τη δημιουργία αναστάτωσης στο εσωτερικό του οθωμανικού κράτους για τα δικά τους και μόνο συμφέροντα. Υπόσχονταν στους άμοιρους ραγιάδες την βέβαιη υποστήριξή τους στην απελευθέρωσή τους. Όταν πετύχαιναν, όμως, τους δικούς τους σκοπούς, τους άφηναν στη μοίρα τους και στην αδυσώπητη εκδικητική μανία των Τούρκων, οι οποίοι έσφαζαν προς συμμόρφωση αδιακρίτως.
Οι προσπάθειες των δυτικών να εδραιώσουν αποικίες στον ελληνικό νησιώτικο χώρο, έρχονταν σε σύγκρουση με τα επεκτατικά σχέδια της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η σύναψη της "Ιερής Συμμαχίας" (Ισπανών, Βενετών και πάπα Πίου του Ε'), στόχο της είχε τη διατήρηση των αποικιών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη ναυμαχία της Ναυπάκτου (Εχινάδες) στις 7 Οκτωβρίου του 1571, με συντριβή του τούρκικου στόλου και της οθωμανικής αλαζονείας που μέχρι τότε θεωρούνταν αήττητη. Παράλληλα, στην ξηρά, ο αναβρασμός ήταν ανάλογος. Σε όλη την ελληνική χερσόνησο οι εξεγέρσεις ακολουθούσαν η μία την άλλη. Το 1585 επαναστατούν στη δυτική Ελλάδα και την Ήπειρο. Στην γειτονική Ακαρνανία ο Θεόδωρος Μπούας Γρίβας ηγείται της επανάστασης όπου συμπράττουν σε αυτή κατά εκατοντάδες Αγραφιώτες και Καρπενησιώτες. Δυστυχώς, οι ξένοι, αποδείχτηκαν υποστηρικτές μόνο στα λόγια, με αποτέλεσμα το αιματηρό τέλος της εξέγερσης.
Και ερχόμαστε στα κινήματα του 1600 και του 1611, από τον Διονύσιο το Φιλόσοφο. Ο Διονύσιος, ήταν Μητροπολίτης Τρικάλων και Λαρίσης και με τη φλογερή καρδιά του ξεσήκωσε τους σκλαβωμένους Έλληνες εναντίων της τυραννίας. Η Ιερά Μονή Τατάρνας έπαιξε σπουδαίο ρόλο, όπως επίσης, στις εξεγέρσεις αυτές, σημαντικό ρόλο έπαιξαν και πολλοί Ευρυτάνες. Κι αυτό, χάρη στον στενό συνεργάτη του Διονυσίου, τον Αρχιεπίσκοπο Φαναρίου και Νεοχωρίου Σεραφείμ. Ο Αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ, από την Μπεζίλα των Αγράφων, ήταν πολύ σεβαστός στον τόπο του. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο (σουβλίστηκε ζωντανός) από τους Τούρκους μετά την αποτυχημένη εξέγερση του 1600. Οι Ευρυτάνες της Κωνσταντινούπολης, κατάφεραν, μετά πολλών κόπων και βασάνων, και διέσωσαν την κάρα του. Επίσης τον ανακήρυξαν προστάτη της συντεχνίας και της παροικίας τους.
Ο Διονύσιος, μετά από την πρώτη αποτυχημένη εξέγερση, μεταβαίνει στην Ισπανία και τη Ρώμη και προετοιμάζεται και πάλι για νέα εξέγερση. Πολύ γνωστός και σεβαστός στη δύση, προσπαθεί να πείσει τους δυτικούς για βοήθεια. Στις ικανότητές του, οι καθολικοί, στηρίζουν μεγάλες ελπίδες και διαπραγματεύονται μαζί του την ένωση των εκκλησιών. Ως αντάλλαγμα, ο ίδιος, ζητεί την εκδίωξη των Τούρκων αν όχι απ' όλη την Ελλάδα, τουλάχιστον από την Πελοπόννησο. Στα 1611, ο Διονύσιος, με τη βεβαιότητα της υποστήριξης των δυτικών, ξεσηκώνει και πάλι τους ραγιάδες. Οι δυτικοί αδιαφόρησαν και πάλι. Η εξέγερση πνίγεται στο αίμα και ο Διονύσιος συλλαμβάνεται και γδέρνεται ζωντανός.
Η διένεξη μεταξύ Τουρκίας και Βενετίας και μετά την ήττα το 1683 της πρώτης, στην προσπάθειά της να καταλάβει για δεύτερη φορά τη Βιέννη, είχε ως αποτέλεσμα τη συσπείρωση του δυτικού κόσμου και την κήρυξη πολέμου στην Τουρκία. Αρχιστράτηγος των δυτικών δυνάμεων, διορίζεται ο Francesco Morosini, ονομαστός από την ηρωική άμυνα στον Χάνδακα της Κρήτης. Ενθουσιασμός επικρατεί στην σκλαβωμένη Ελλάδα, πιστεύοντας, ότι η στιγμή της απελευθέρωσης έφτασε.
Τον Αύγουστο του 1684 η εξέγερση φούντωσε σε όλη την σκλαβωμένη Ελλάδα, ενώ ο Morosini, καταλαμβάνει τη Λευκάδα, την Πρέβεζα, την Άρτα κ. α. Στα αρματολίκια των Αγράφων και του Καρπενησίου επικρατεί αναβρασμός. Οι αρματολοί Χρήστος και ο Μόσχος Βαλαωρίτης από την Βαλαώρα, ο Χορμόπουλος (Χορμόβας) από τον Μάραθο των Αγράφων, ο Λιβίνης από το Καρπενήσι και πολλοί άλλοι, χτυπούν τους Τούρκους. Ο Λιβίνης, οργανωμένα και με ρόλο συντονιστή της εξέγερσης, καταφέρνει καίρια χτυπήματα στον εχθρό. Από τις σημαντικότερες μάχες που δίνει, ήταν στη ράχη ανάμεσα Γόλιανης και Παπαρουσίου, όπου κατατρόπωσε πολυάριθμο σώμα τούρκικου στρατού. Έκτοτε, το βουνό αυτό λέγεται "Λιβίνη". Συνάμα, κατάφερε να συμπαρασύρει στην εξέγερση πολλά αρματολίκια της Στερεάς. Όμως, δυστυχώς, ένα χρόνο αργότερα (1685) πέφτει νεκρός στη μάχη της Αράχωβας.
Οι επιτυχίες των Βενετών στην Πελοπόννησο, με την βοήθεια Επτανησίων και Μανιατών, ακολουθεί η μια την άλλη και το 1687 κυριεύουν την Αθήνα. Το κυρίως σώμα των Βενετών αποτελείται από μισθοφόρους, τους περιβόητους Σκλαβούνους, οι οποίοι λεηλατούν και ληστεύουν τους 3000 κατοίκους της Αθήνας και ο μέχρι τότε ανέπαφος Παρθενώνας καταστρέφεται από βόμβα. Οι Σκλαβούνοι, λιποτακτούν κατά ομάδες και καταδυναστεύουν τους πληθυσμούς στο εσωτερικό της Στερεάς και τον Οκτώβριο του 1687 εισβάλουν στο Καρπενήσι έχοντας ως αρχηγό τους τον αυτοδιοριζόμενο Bossina. Στο σώμα αυτό προσέρχεται και συνενώνεται και ο σημαιοφόρος Vito Luposovich. Η κατάσταση, για τους κατοίκους του Καρπενησίου και της ευρύτερης περιοχής, γίνεται αφόρητη, διότι, εκτός της καταλήστευσης από τους Σκλαβούνους, αναγκάζονται να πληρώνουν και φόρους στη Βενετική κυριαρχία.
Οι Τούρκοι ετοιμάζουν την επανακατάκτηση των απολεσθέντων περιοχών, απελευθερώνοντας από τη φυλακή τον Μανιάτη πειρατή Λυμπεράκη Γερακάρη, υπό τον όρο να πολεμήσει στο πλευρό τους. Ο τυχοδιώκτης αυτός, ο μετέπειτα "Γκιαούρ Πασάς", συγκεντρώνει 10.000 άνδρες και ξεκινάει εκστρατεία. Το Μάρτη του 1689, οι Βενετοί, συγκροτούν δύο στρατόπεδα στην Κεντρική και Δυτική Ελλάδα, για την αντιμετώπιση του Γκιαούρ Πασά. Το ένα με έδρα το Λιδορίκι και το δεύτερο με έδρα το Καρπενήσι και με αρχηγούς τον Vito Luposovich και τον Bossina. Ο Γκιαούρ Πασάς, απειλώντας και λεηλατώντας, εισβάλει σε διάφορες πόλεις, όπως το Μεσολόγγι και το Αγρίνιο. Τον Ιούνιο του 1689 εισβάλει στο Καρπενήσι εκτοπίζοντας τον Bossina και τους Σκλαβούνους του στα γύρω χωριά. Προτείνει στον Bossina συνεργασία στην είσπραξη φόρων για λογαριασμό και των Τούρκων και των Βενετών, αλλά ο Bossina αρνείται λόγω εμπιστοσύνης. Ο Γερακάρης, απειλεί τους κατοίκους του Καρπενησίου με θάνατο, αν δεν πληρώσουν τα οφειλόμενα στους Τούρκους. Παράλληλα προσπαθεί να ισχυροποιήσει τη θέση του, στρατολογώντας νέους με γενναιόδωρες απολαβές. Χτίζει μεγαλόπρεπο πυργόσπιτο στο Καρπενήσι στα πρότυπα της Μάνης και προς απόκτηση τοπικής επιρροής, έρχεται σε δεύτερο γάμο με την κόρη του βαθύπλουτου Χατζή Οικονόμου από το Μαυρίλο. Συγχρόνως προβαίνει σε αγαθοεργές πράξεις χτίζοντας και επιδιορθώνοντας εκκλησίες, όπως αυτή της Αγίας Τριάδας στο Καρπενήσι και τον Άγιο Αθανάσιο στο Νεοχώρι. Παρά τις υποσχέσεις του, ο Γερακάρης, δε μπορεί να επιφέρει καμιά ανακούφιση στους κατοίκους του Καρπενησίου και των Αγράφων. Η καταπίεση είναι δυσβάστακτη και τα μέτρα αντιμετώπισης για τους ληστές που λυμαίνονται τον τόπο μηδαμινά.
Οι Βενετοί, κάνουν αντεπίθεση από την Πελοπόννησο που βρίσκονται και εισβάλουν στην Στερεά Ελλάδα. Κατά το φθινόπωρο του 1694 εισβάλουν και στο Καρπενήσι, όπου λεηλατούν, σκοτώνοντας αδιάκριτα Τούρκους και Έλληνες. Τέλος, αρπάζουν ολόκληρη την περιουσία του Γερακάρη και του καίνε το σπίτι. Το 1696, η βενετική διπλωματία, προσεγγίζει το Γερακάρη και τον πείθει, με ανταλλάγματα και υψηλούς τίτλους, να τους υπηρετήσει. Η αποστασία του αυτή επιφέρει μεγάλο πλήγμα στους Τούρκους. Εκστρατεύει κατά της Φθιώτιδας και της Ηπείρου, και λεηλατεί απάνθρωπα και αδιάκριτα τους κατοίκους της Άρτας. Η επιδρομή αυτή ήταν και η τελευταία του Γερακάρη, διότι, οι Βενετοί, για να ηρεμήσουν τους εξαγριωμένους κατοίκους που τους "απελευθέρωναν" με τον Γερακάρη, τον φυλακίζουν, πρώτα στο Ναύπλιο και οριστικά στη φυλακή της Brescia. Στο Καρπενήσι, η κατάσταση δεν άλλαξε από τα "ακατονόμαστα αίσχη και τις λεηλασίες" των παραμενόντων Σκλαβούνων και αυτό ανησυχούσε τους Βενετούς λόγω απώλειας φόρων. Συγχρόνως οι Έλληνες οπλοφόροι συνεχίζουν την πολεμική τους δράση κυριεύοντας τη Στερεά Ελλάδα και μέρος της Θεσσαλίας. Όμως στις 26 Ιανουαρίου 1699 υπογράφεται η συνθήκη ειρήνης του Karlowitz, ανάμεσα Βενετίας, Γερμανίας και Πολωνίας από τη μια μεριά και τον Σουλτάνο από την άλλη. Οι Βενετοί διατηρούν την Πελοπόννησο, την Αίγινα και την Λευκάδα, ενώ επιστρέφουν στον σουλτάνο τη Ναύπακτο, το Αντίρριο, το Ξηρόμερο, την Πρέβεζα, τον Βάλτο, τα Άγραφα και το Καρπενήσι. Με λόγια απλά, η Ελλάδα, για άλλη μια φορά προδίδεται από τους ξένους.
Η απογοήτευση των σκλαβωμένων Ελλήνων από την καθολική δύση, τους ρέπει προς την ομόδοξη (ορθόδοξη) ανατολή. Οι σχέσεις Ελλήνων Ρωσίας ήταν πολύ θερμές και αυτό συντέλεσε σε μια πιο οργανωμένη προεργασία εξέγερσης. Επαφές για το σκοπό αυτό, αναλαμβάνει ο Γεώργιος Παπαζώλης, λοχαγός του ρωσικού στρατού από τη Σιάτιστα. "Οργώνει" όλη την Ελλάδα και, ανάμεσα σ' αυτούς με τους οποίους έρχεται σε επαφή, βρίσκει ένθερμους υποστηρικτές, σύμφωνους για μια εξέγερση. Ο Παπαζώης, στη Δυτική Στερεά, ενημερώνεται για την δύναμη των κλεφταρματολών και δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στους Γριβαίους της Ακαρνανίας, τους Σταθαίους του Βάλτου και τους Μπουκουβαλαίους των Αγράφων, οι οποίοι θεωρούνται οι ισχυρότεροι καπεταναίοι της εποχής. Έρχεται σε επαφή μαζί τους και τους βρίσκει σύμφωνους. Έτσι, δημιουργούνται οι κατάλληλες συνθήκες για την επικείμενη επανάσταση του 1770 στη Δυτική Στερεά.
Ο ρωσοτουρκικός πόλεμος άρχισε στις 30 Σεπτεμβρίου του 1768 σε τρία μέτωπα. Στη νοτιοδυτική περιοχή του Δούναβη, την Κριμαία και την Υπερκαυκασία. Για την παρασκευή του νότιου μετώπου, επισκέπτονται την Ελλάδα, για την υποκίνηση της επανάστασης, ο Θεόδωρος και ο αρχιστράτηγος Αλέξιος Ορλώφ. Ο Αλέξιος διαβεβαίωνε, ότι η Αικατερίνη έβαλε σκοπό της να διώξει τους Τούρκους από την Ελλάδα και η μια πόλη εξεγείρονταν μετά την άλλη. Όλη η Ελλάδα βρίσκονταν σε αναβρασμό. Στην Πελοπόννησο οι ελληνορωσικές δυνάμεις σημειώνουν παντού επιτυχίες. Και στη Δυτική Στερεά υπάρχει επίσης κινητοποίηση αναμένοντας τα ρωσικά στρατεύματα. Ο Μπουκουβάλας κηρύσσει το 1769 επανάσταση στ' Άγραφα. Ο Γιάννης Μπουκουβάλας χτυπιέται με τουρκαλβανούς στα δυτικά Άγραφα. Στο Καρπενήσι σηκώνουν μπαϊράκι ο Αλέξης Καρακίτσος και οι Συκαίοι.
Στο Μεσολόγγι συγκεντρώνονται πολλοί καπεταναίοι για συνάντηση και λήψη εντολών από τον Αλέξη Ορλώφ. Καταφθάνουν κατά μπουλούκια από την Θεσσαλία και τη Μακεδονία ακόμη. Όμως, ο Ορλώφ, δε φάνηκε και οι ρωσικές δυνάμεις αποχωρούν. Κι αυτό, γιατί η Ρωσία βρίσκεται αντιμέτωπη με τα ωμά οικονομικά συμφέροντα των δυτικών αποικιοκρατών, αιτιολογώντας την απόσυρσή τους στη μη ανταπόκριση των Ελλήνων για επανάσταση. Ούτως η άλλως, ο αντικειμενικός τους σκοπός, στο πόλεμο τούτο, επιτεύχθηκε με την έξοδό τους στη Μεσόγειο Θάλασσα.
Μετά αυτό, η Ελλάδα, γνωρίζει άλλη μια τραγωδία και πάλι. Η εκδικητική μανία των τουρκαλβανών εξαπλώνεται παντού. Οι δυνάμεις των κλεφταρματολών που βρίσκονται στη περιοχή του Μεσολογγίου, βρίσκονται πλέον απομονωμένες. Μάχες σφοδρές ακολουθούν στο Αγγελόκαστρο και στο Αιτωλικό που μετατρέπονται σε ποτάμι αίματος. Μολαταύτα, μέσα στον γενικό χαλασμό, ο Σταθάς Γεροδήμος ανασυγκροτεί τις δυνάμεις του και εισβάλει στ' Άγραφα και την Ευρυτανία. Με κλεφτοπόλεμο κατάφερε να συντηρήσει τη δύναμη αυτή και ένα χρόνο αργότερα, στα 1771, υποχρέωσε τους τουρκαλβανούς σε συναλλαγή. Στα πλαίσια της εν λόγω συναλλαγής (συμφωνίας), εξασφάλισε και για τον εαυτό του και για τους συντρόφους του Μπουκουβάλα, Καρακίτσο και Κοντογιάννη αντίστοιχα τα αρματολίκια του Βάλτου, των Αγράφων, του Καρπενησίου και της Υπάτης, πετυχαίνοντας πλήρως τα προνόμιά τους.
-
Γκιόλιας Μ., Ιστορία Της Ευρυτανίας στους Νεότερους Χρόνους (1393 - 1821), Εκδόσεις «ΠΟΡΕΙΑ», Αθήνα 1999. 616 σελ.
-
Μαυρομύτης Γ.Α., Καρπενήσι 1810 - 1820, Εκδόσεις «ΠΑΝΕΥΡΥΤΑΝΙΚΗ ΕΝΩΣΗ», Αθήνα 2006. 173 σελ.
-
Μηχιώτης Χ., Τυμφρηστός και Τυμφρήστιοι, Εκδόσεις «ΚΑΣΤΑΛΙΑ», Αθήνα 1990. 296 σελ.
ΚΟΡΥΦΗ
