-Στ' Κύφ, (η Κύφος, ή ο Κύφος), ένα εγκαταλειμένο χωριό, άγνωστο πότε και γιατί, απλώνεται στις δυτικές πλαγιές της Κόψης (1939 μ.), ανάμεσα της ράχης Αρκουμάνη, Τέμπλας, Ξηροβούνι και ανατολικά του Μέγδοβα ποταμού, στους πρόποδες του Προφήτη Ηλία. Απλώνεται σε μιά μεγάλη έκταση δίπλα δίπλα με τον συνοικισμό της το Παλιοχώρι. Το μόνο σημάδι, υπολείματα ζωής, τα πολλά χαλάσματα σπιτιών και τα καρποφόρα δέντρα.

-Κάποιοι θέλουν την Κύφο το Βασίλειο του Ομηρικού Γουνέα, λίγο απίθανο, μιας και ο Όμηρος αναφέρεται σε πόλη της Περραιβίας. Η παράδοσι λέει, οτι καταστράφηκε απο θανατηφόρα αρώστεια, όπως και το πιό βόρειο επίσεις εγκαταλειμμένο χωριό, τη Μπέσια, κατα τη βυζαντινή περίοδο. Η πιό λογική υπόθεση, είναι του Μάρκου Γκιόλια, η καταχρέωση των κοινοτήτων αυτών επι τουρκοκρατίας, πρίν τα μέσα του 18ου αιώνα, με αποτέλεσμα την εγκατάλειψή τους χωρίς επιστροφή.

-Την Κύφο επισκέφτηκα δύο φορές, το 1994 και το 2005. Και στις δύο, έψαξα άκαρπα να βρώ τη γνωστή Ξηρόβρυση. Το φθινόπορο του 2005, έμαθα απο κυνηγούς της περιοχής, οτι δέν υπάρχη, την ανατίναξαν με δυναμίτη!!! χρυσοθήρες, που λυμαίνονται τη περιοχή σε ανεύρεση χρυσού. Δέν φτάνει αυτό, αλλα χτένισαν, κυριολεκτικά, τη περιοχή της Κύφου και Μπέσιας, με βαρύ εκσκαφτικό μηχάνημα, μπουλτόζα(!!!) Η αρώστεια της εγωλατρίας, στην αγορά της καταστροφικής βλακείας.